Küresel bir sorun olarak toplum ve ekonomiler üzerinde geniş kapsamlı etkilere sahip olan Ne Eğitimde Ne İstihdamda Olan (NEET) Gençler, ülkemiz için de her geçen gün büyüyen bir problem haline geliyor
NEET gençler, küresel bir sorun olarak toplum ve ekonomiler üzerinde geniş kapsamlı etkiler oluşturuyor. Uluslararası Çalışma Örgütü’nün (ILO) 2024 yılı verilerine göre, küresel düzeyde 15-24 yaş grubundaki NEET genç oranı 2023 itibarıyla %21,7’ye ulaşıyor. Eğitim almamış, eğitimlerini tamamlamamış veya istihdamda olmayan ya da iş aramayan bireyler, NEET Gençler olarak tanımlanıyor. Bu gençlerin yaşadığı zorluklar, sadece bireyleri değil, aynı zamanda toplumu ve ekonomiyi de etkiliyor. Son dönemde ülkemiz kamuoyunda “Ev Genci” kavramı ile de ifade edilen NEET Gençlerin istihdama geçiş sürecinde karşılaştıkları zorluklar ve işgücü piyasası dışı kalmalarıya sonuçlanan hikayeler, daha fazla müdahale ve destek gerektiriyor. Bu gereksinimden yola çıkan EGİAD, İzmir’deki ne eğitimde ne de istihdamda olan (NEET) gençlerin işgücü piyasasına katılımını teşvik etmek amacıyla politika tedbirlerinin tasarlanması ve uygulanmasına odaklanıyor.
NEET KAVRAMI
COVID-19 salgını ile oldukça artan NEET kavramının temel unsurları, literatürde aşağıdaki başlıklar ile açıklanıyor: Eğitimde olmayan (Not in Education): Bu kategoriye giren gençler, herhangi bir eğitim programına kayıtlı değillerdir. Okulu erken terk etme ve eğitime ayrılma durumu tanımlamaktadır. Eğitimde olmama durumu, ilköğretimden liseye, mesleki eğitime veya yükseköğretime kadar farklı eğitim seviyelerini kapsamaktadır. İstihdamda olmayan (Not in Employment): Bu kategorideki gençler, herhangi bir işe çalışmamakta ve düzenli bir gelir elde edememektedirler. İstihdam edilmeme durumu, işsizlik, iş aramama (işgücüne dahil olmama) veya istihdam edilebilir olmama gibi nedenlerden kaynaklanabilmektedir. Yetiştirmede olmayan (Not in Training): Bu kategoriye giren gençler, herhangi bir mesleki veya teknik eğitim programına katılmamaktadır; mesleki beceri geliştirme veya işe yönelik/işbaşında eğitim almamaktadır. Bu durum, gençlerin mesleki veya teknik alanlarda yeterli yetkinlik kazanmaması veya işe yönelik becerilerini geliştirmemeleri anlamına gelmektedir.
Uluslararası literatürde Ne Eğitimde Ne İstihdamda Ne de Yetiştirmede olan (Not in Education, Employment, or Training) gençleri ifade eden NEET kavramı, ülkemizde genellikle Ne Eğitimde Ne İstihdamda Olan şeklinde kullanılıyor. Toplum içinde ise bu kavram “Ev Genci” olarak yaygınlaşmış durumda. Gerek küresel gerekse ulusal düzeyde genç işsizliği ve NEET gençlerin oranları yüksek düzeyde seyrediyor. NEET gençlerin durumu nedeniyle ortaya çıkan sosyoekonomik sonuçlar, söz konusu gençleri istihdam, eğitimde yer alma veya öğretime (geri) kazandırmaya yönelik politikalar geliştirme ve uygulama konusunda acil bir gündeme ihtiyaç olduğunu ortaya koyuyor.
NEET gençlerinin tanımlandığı bu grubu tanımlaması çeşitli sınıflandırmalarla değişmekle birlikte, genelde 15-29 yaş grubuna odaklanılıyor. Söz konusu yaş grubu, gençlerin eğitimden işgücüne geçiş dönemini kapsıyor ve gençlerin işgücüne katılma sürecindeki zorluklarla en yoğun etkilenen grubu tanıyor. Ayrıca NEET gençlerin heterojen yapıları ve karakteristik farklılıklarının göz önünde bulundurulması için de bu yaş grubuna odaklanılması tercih ediliyor.
NEET gençler, küresel bir sorun olarak toplumu ve ekonomileri üzerinde geniş kapsamlı etkiler oluşturuyor. Uluslararası Çalışma Örgütü’nün (ILO) 2024 yılı verilerine göre, küresel düzeyde 15-24 yaş grubundaki NEET genç oranı 2023 itibarıyla %21.7’ye ulaşıyor. NEET statüsü, gençlerin işgücü piyasasına erişimlerini sınırlayan çeşitli sorunlara işaret ediyor.
“Uluslararası literatürde Ne Eğitimde Ne İstihdamda Ne de Yetiştirmede olan (Not in Education, Employment, or Training) gençleri ifade eden NEET kavramı, ülkemizde genellikle Ne Eğitimde Ne İstihdamda Olan şeklinde kullanılıyor. Toplum içinde ise kavram ‘Ev Genci’ olarak yaygınlaşmış durumda.”
NEET OLMA DURUMU FARKLI FAKTÖRLERİN SONUCU
NEET olma hali, genellikle birçok faktörün etkileşimi sonucu ortaya çıkıyor. Bu bakımdan, NEET olma durumu bireysel, ailesel ve çevresel faktörler, eğitime erişim sorunları veya eğitim-istihdam uyumsuzluğu gibi çeşitli nedenlerden kaynaklanabiliyor.
Yaş, cinsiyet, sağlık durumu ve psikolojik faktörler gibi bireysel unsurlar, NEET olma riskini yükseltiyor. Bununla birlikte, düşük sosyoekonomik düzey, aile içi gelir ve ebeveynlerin eğitim düzeyi gibi faktörler de genellikle NEET olma riskini artırıyor. Ayrıca, bakım sorumlulukları ve aile yapısı da NEET olma durumunu etkileyen bir diğer faktör. Özellikle kadınlar arasında bakım sorumluluğu daha yaygın olduğundan, bu durum NEET olma riskini artırabiliyor.
“NEET olma hali, genellikle birçok faktörün etkileşimi sonucu ortaya çıkıyor. Özellikle kadınlar arasında bakım sorumluluğu daha yaygın olduğundan, bu durum NEET olma riskini artırabiliyor.”
Eğitime erişimdeki engeller, gençlerin NEET olma durumunu doğrudan etkiliyor. Erken okul terkleri ve düşük akademik başarı bu engellere örnek teşkil ediyor. Eğitim sistemine içkin eşitsizlikler ve öğrenci-öğretmen ilişkileri de bu bakımdan önemli unsurları oluşturuyor. Eğitim-istihdam ilişkindeki uyumsuzluk NEET olma durumu açısından bir diğer önemli faktör. Bu bağlamda, gençlerin işgücü piyasasına girişlerinde yaşadıkları zorluklar ve uyumsuz eşleşmeler, NEET olma riskini artırıyor. Ayrıca, uzun süre işsiz kalmış gençlerin gelecekteki istihdam olanaklarını olumsuz etkiliyor ve NEET olma durumunun kalıcı hale getirebiliyor.
NEET GENÇLER DÜNYA’NIN SORUNU
15-29 yaş grubundaki NEET’lere ilişkin olarak Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Teşkilatı (OECD) tarafından yayınlanan veriler incelendiğinde, en yüksek NEET oranının Güney Afrika’da (%32,1), en düşük oranın ise Hollanda’da (%4,5) olduğu görülüyor. NEET gençler açısından en çok risk taşıyan ülkeler arasında Güney Afrika’dan sonra sırasıyla Türkiye, Kolombiya, Şili, İtalya, Kosta Rika, Romanya, Brezilya ve Meksika gibi ülkeler bulunuyor. Bu ülkelerde NEET oranları genellikle %20’nin üzerinde seyrediyor. Söz konusu ülkelerde NEET oranlarının yüksek olması, gençlerin işgücü piyasasına geçişlerinde yaşadıkları zorluklarla karşılaştıklarını gösteriyor. Bunun aksine, Hollanda, Norveç ve Lüksemburg gibi bazı Avrupa ülkelerinde NEET oranları %5’in altında kalıyor. Ayrıca, NEET oranları İsviçre, Almanya, Belçika ve Avustralya gibi ülkelerde de %10’un altında bulunuyor.
NEET gençleri için %12,7 olan OECD ortalaması genç kadınlarda %14,7 ve genç erkeklerde %11,1 düzeyine ulaşıyor.
NEET ETKİSİ
NEET gençler, her ülke, bir toplum ve iş dünyası için önemli bir sorun oluşturuyor. Bunun gerekçeleri karmaşık, sosyal riskler altında toplanıyor. NEET gençlerin işgücüne dahil olmaması, ekonomik büyümeyi olumsuz etkiliyor. NEET gençleri, ülkelerin üretken işgücü potansiyelinden yararlanılmamasına ve ekonomik kalkınmaya katıl sağlayamamaktadır. Bunun sonucu olarak da vergi gelirlerinin azalmakta ve sosyal yardımlara olan bağımlılık artmaktadır.
“Türkiye, 15-29 yaş grubu için %27,9 seviyesindeki NEET oranıyla hem OECD ortalamasının önemli ölçüde üzerinde, hem de genel olarak yüksek NEET oranına sahip olan ülkelerden biri.”
NEET gençlerin işsizlik ve eğitimsizlik gibi sorunlarla karşı karşıya olmaları, sosyal istikrarsızlığı artırmakta ve toplumsal huzursuzluğa yol açmakta. Bu durum, gençlerin radikalize ve suça eğilimli olmalarına neden olarak toplum ve ülkenin güvenliği açısından bir risk oluşturuyor.
Gençler, bir ülkenin en önemli insan kaynağı potansiyelini temsil etmekte. NEET gençlerin eğitim almadan veya istihdam edilmeden geçirdikleri yıllar, yeteneklerini geliştirememeleri ve ülkenin rekabet gücünü artırmada beşeri sermayenin oluşturulmasına katkıda bulunamamalarının sonucunu doğuruyor.
TÜRKİYE’DE NEET
Türkiye’de gençler, işgücü piyasasında önemli bir kırılgan grup olarak öne çıkıyor. İşsizlik riski yüksek olan gençler, insana yakışır işlere erişimde zorluklar yaşıyor. Gençlerin işgücü piyasasındaki temel sorunları arasında aşağıdaki başlıklar yer alıyor.
İşsizliğin yanı sıra eğitim sisteminin işveren ihtiyaçlarını karşılamaması,
Ekonomik durgunluklar ve talep yetersizlikleri,
Cinsiyetler arası farklılıklar,
Eğitim veya istihdam dışında kalan gençlerin oranın yüksek olması,
Okuldan işe geçiş sürecinde yaşanan zorluklar,
Nitelik ve beceri uyumsuzlukları,
İşgücü piyasasının nitelikli işgücü için yeterince iş yaratamaması genç işgücü açısından iş tecrübesi eksikliği,
EKONOMİK BÜYÜMEYE OLUMSUZ ETKİ
NEET gençlerin istihdam dışında kalması
Ülkenin üretken işgücü potansiyelinin kullanılamaması ve ekonomik kalkınmaya katkı sağlanamaması
Ekonomide verimliliğin azalması ve sosyal yardımlara olan bağımlılığın artması
SOSYAL İÇERMENİN ZORLAŞMASI
NEET gençlerin işgücüne katılmaması veya eğitim almaması
Toplumun bir parçası olamamaları ve potansiyellerini gerçekleştirememeleri
NEET gençlerin toplumdan dışlanması
TOPLUMSAL HUZURSUZLUK ARTIŞI
NEET gençlerin işsizlik ve eğitimsizlik gibi sorunlar yaşamaları
Radikalizme veya suça eğilim
Sosyal istikrarsızlık
REKABET GÜCÜ KAYBI
Eğitim almayan veya istihdam edilmeyen NEET gençlerde 21. Yüzyıl yeteneklerini geliştirememe
Beşeri sermayenin oluşturulamaması
Rekabet gücü oluşturamama
NEET OLMA HALİ İÇİN BELİRLEYİCİ FAKTÖRLER
Türkiye’de gençlerin NEET olma haline odaklanan araştırmalar, NEET olmanın belirleyici faktörleri olarak aşağıdaki konuları vurguluyor:
Yaş: Türkiye’de NEET gençlerin yaş gruplarına göre dağılımı üzerine yapılan çalışmalar incelendiğinde, yaş ilerledikçe NEET olma riskinin arttığı ve 20-24 yaş aralığındaki gençlerin 15-19 yaş arasındakilerle karşılaştırıldığında NEET olma olasılıklarının daha yüksek olduğu görülüyor.
Cinsiyet: Türkiye’de NEET olma durumunda cinsiyetin rolünün belirlenmesi üzerine yapılan çalışmalar, kadınların NEET oranlarının erkeklere göre daha yüksek olduğunu gösteriyor. Araştırmalarda cinsiyetin NEET olmayı etkileyen ana faktör olduğunu vurgulanırken, genç kadınların Türkiye’de NEET nüfus içinde yüksek oranda yer aldığı ve NEET statüsüne geçme olasılıklarının erkeklere kıyasla iki kat daha fazla olduğu belirtiliyor. Bununla birlikte, eğitim seviyesi, medeni durum ve sağlık durumu gibi faktörlerin de kadınların NEET olma riskini artırdığı gözlemlenirken, evli ve 0-2 yaş grubunda çocuk sahibi olmanın genç kadınların aynı koşullardaki erkeklere göre NEET olma olasılıklarını 10 kat daha fazla artırdığı belirleniyor.
Eğitim Düzeyi: Türkiye’de eğitim düzeyinin NEET olma durumunun temel belirleyicilerinden biri olduğunu gösteren çalışmalarda herhangi bir eğitim kurumunda eğitimlerini tamamlamayanların NEET olma olasılığının daha yüksek olduğu, eğitimin her iki cinsiyette, özellikle kadınlarda, NEET olma olasılığını azalttığı vurgulanıyor.
Bölgesel Faktörler: Türkiye’de yerel işgücü piyasası koşullarının gençlerin NEET olma durumunu etkileyen faktörlerden biri olduğunu ortaya koyan çalışmalar, İstanbul, Ankara, İzmir gibi büyükşehirler ile Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerindeki illerde NEET oranlarının diğer şehirlere kıyasla daha yüksek olduğu gözlemleniyor.
İş Tecrübesi: Türkiye’de NEET gençler üzerine yapılan çalışmalarda ele alınan bir diğer konu da gençlerin iş tecrübesi. Bu çalışmalarda, NEET gençlerin üçte birinden fazlasının daha önce bir iş tecrübesi olmadığını ve uzun çalışma saatleri, düşük ücretler ve ailevi nedenler gibi sebeplerle işten ayrıldıkları ortaya koyuyor.
Makroekonomik Koşullar: Makroekonomik göstergelerle NEET oranı arasında nedensel ilişkiye odaklanan çalışmalar, gayri safi yurt içi hasıladaki her %1’lik artışın NEET oranında %0,77’lik bir düşüşe yol açtığını saptamış durumda.
COVID-19 Salgını: COVID-19 salgınının işgücü piyasalarını derinden etkilemesi nedeniyle söz konusu etkiler gerçekleştirilirken araştırmalar ilgin önemli bir gündem maddesi oluşturuyor. Bu anlamda, salgının NEET gençler üzerindeki etkilerine odaklanan araştırmalardan elde edilen sonuçlar, gençlerin salgından en çok etkilenen toplumsal kesimler arasında olduğunu, salgın nedeniyle gençlerin gerek eğitim alanında gerekse işgücü piyasasında yeni eşitsizliklerle karşı karşıya kaldığını ve gençlerin okuldan işe geçiş sürecinde yaşanan olumsuzlukların ortaya koyuyor.
Türkiye’de yerel işgücü piyasası koşullarının gençlerin NEET olma durumunu etkileyen faktörlerden biri olduğunu ortaya koyan çalışmalar, İstanbul, Ankara, İzmir gibi büyükşehirler ile Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerindeki illerde NEET oranlarının diğer şehirlere kıyasla daha yüksek olduğu gözlemleniyor.
Türkiye, 15-29 yaş grubu için %27,9 seviyesindeki NEET oranıyla hem OECD ortalamasının önemli ölçüde üzerinde, hem de genel olarak yüksek NEET oranına sahip olan ülkelerden biri. Ayrıca, Türkiye’de kadın NEET oranı (%39) erkek NEET oranından (%17,4) oldukça yüksek. Bu durum da kadınların erkeklere göre NEET olma olasılığının daha yüksek olduğunu gösteriyor.
KADINLAR NEET GENÇLER İÇİNDE ORANTISIZ ŞEKİLDE DAHA FAZLA
Türkiye’de her on NEET gençten yedisi kadınlardan oluşuyor. Buna karşılık, NEET gençler içinde erkeklerin oranı kadın oranının yarısından daha az. Bu veriler, kadınların NEET gençler içinde orantısız şekilde daha fazla temsil edildiğini gösteriyor. Toplumsal cinsiyet eşitliği açısından, kadınların eğitim ve istihdam fırsatlarına erişimi ile kadınların istihdamda eşit şartlarda yer almasını sağlamak için politika ve programların geliştirilmesinin büyük önem taşıdığı görülüyor. Ayrıca, bakım sorumlulukları gibi faktörlerin, NEET gençler arasındaki cinsiyet dengesizliğinin en önemli belirleyici faktör olduğu araştırmalarla kanıtlanmış durumda.
Türkiye’de NEET gençler ile ilgili yapılan çeşitli araştırmalar incelendiğinde, NEET statüsünde yer alan gençlerin çoğunluğunun bir yapıya sahip olduğu görülüyor.
EGİAD tarafından hazırlıkları devam eden “NEET Gençler İzmir Araştırma Raporu” başlıklı çalışmada, araştırma sonucu elde edilen bulgular, iyi uygulama örnekleri ve İzmir’e özgü koşullar değerlendirilerek sorunun çözümüne katkı sunabilecek öneriler geliştirilmesi hedefleniyor.
Türkiye’de gençlerin NEET olma haline odaklanan araştırmalar, NEET olmanın belirleyici faktörleri olarak yaş, cinsiyet, eğitim düzeyi, bölgesel faktörler, iş tecrübesi, makroekonomik koşullar ve COVID-19 salgını konularını vurguluyor.
Türkiye’de NEET oranları İBBS (İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflandırması) 2. Düzeyde bölgesel olarak incelendiğinde, tüm bölgelerde NEET oranlarının yüzde 20’lerin üzerinde olduğu görülüyor. Doğu, Güney Doğu ve Deprem Bölgeleri’nde ise bu oranlar %30-35’lerin üstüne çıkıyor.
İZMİR’DE NEET
İzmir için 15-29 yaş grubundaki gençlerde %23,8 olan NEET genç oranı, genç kadınlarda %32,9 ve genç erkeklerde %15,7 düzeyinde seyrediyor. İzmir’deki NEET gençlerin oranı Türkiye geneline göre daha iyi durumda olmakla birlikte, OECD ortalamasının oldukça üzerinde yer alıyor. Ayrıca bu sorunun çözümü için her bölgenin kendi koşullarına özgü yöntemler geliştirilmesi gerekliliği, İzmir’de bu konuda adımların hızlı bir şekilde atılmasının önemli bir ihtiyaç haline getiriyor.
“İzmir’deki NEET gençlerin oranı Türkiye geneline göre daha iyi durumda olmakla birlikte, OECD ortalamasının oldukça üzerinde yer alıyor. Ayrıca bu sorunun çözümü için her bölgenin kendi koşullarına özgü yöntemler geliştirilmesi gerekliliği, İzmir’de bu konuda adımların hızlı bir şekilde atılmasının önemli bir ihtiyaç haline getiriyor.”
Bu ihtiyaçtan yola çıkan EGİAD, 2023 yılının sonlarından itibaren çalışmalarında bu konuyu önceliklendirmeye başladı. EGİAD tarafından hazırlıkları devam eden “NEET Gençler İzmir Araştırma Raporu” başlıklı çalışmada, araştırma sonucu elde edilen bulgular, iyi uygulama örnekleri ve İzmir’e özgü koşullar değerlendirilerek sorunun çözümüne katkı sunabilecek öneriler geliştirilmesi hedefleniyor.
İzmir’de gerçekleştirilmesi NEET gençlerin sosyoekonomik hayata katılımlarını teşvik edecek politika önerileri geliştirme sürecinin bir metodolojiye dönüşerek, sorunun çözümüne ulusal düzeyde de katkı sağlanması, çalışmanın diğer bir hedefi.
NEET Gençler İzmir Araştırma Raporu’nda İzmir için aşağıdaki beş başlıkta politikalar geliştirilmesi hedefleniyor:
Eğitim ve İstihdam Arasındaki Geçiş Sürecini Kolaylaştırmak Üzere Bütüncül Hizmetlerin Sürdürülebilir Olarak Sağlanması
NEET Gençlere İş Dünyasının Beklentilerine Uygun Yetkinliklerin Kazandırılması
Genç İşsizliğiyle Mücadelede Bir Alternatif Olarak Girişimciliğin Desteklenmesi
İlgili Paydaşlar Arasında İletişim Ağlarının ve Koordinasyonun Güçlendirilmesi
İş Dünyasında Gençlerin İhtiyaçlarına Odaklanılması ve Yeni Yaklaşımlar Geliştirilmesi
“NEET gençlerin ekonomiye katılımlarını arttırmalıyız”
EGİAD Yönetim Kurulu Başkanı Alp Avni Yelkenbiçer, NEET gençler sorunun EGİAD için temel çalışma alanlarından birisi haline geldiğini belirtirken, sözlerine şöyle devam ediyor:
“Kamuyounda ‘Ev Genci’ olarak da ifade edilen NEET gençlerin ekonomiye katılımlarının arttırılması ve sosyal içermelerinin sağlanması, hem bireylerin hem de toplumun genel refahı açısından kritik öneme sahip. İzmir’de NEET gençlere ilişkin risk faktörlerini ortaya koymak ve yerel şartları da dikkate alarak bu gençlerin sosyoekonomik hayata katılımlarını destekleyecek politika önerileri geliştirmek üzere bir rapor hazırlıyoruz. ‘NEET Gençler İzmir Araştırma Raporu’ başlıklı bu çalışmamız ile iş dünyasından sivil toplum kuruluşlarına kadar geniş bir katılımla tartışmaya açmış olduk. Gerçekleştirdiğimiz saha araştırması kapsamında kamu kurumu ve kuruluşlarının, iş dünyasının, çeşitli sektörlerden işverenlerin ve sivil toplum kuruluşlarının temsilcilerinin katılımlarıyla odak grup görüşmeleri düzenledik. Bu görüşmeler, NEET gençlerin karşılaştığı sorunları anlamak ve çözüm önerileri geliştirmek açısından birer ilk adım oldu. Odak grup görüşmelerinde gençlerin yaşadığı zorlukları derinlemesine anlama fırsatı bulduk ve bu bilgiler ışığında etkili çözümler üretme yolunda ilerliyoruz. Kentimiz İzmir Derneği ve Doç. Dr. Işıl KURNAZ işbirliğinde hazırladığımız bu raporumuzu 2024 yılının son çeyreğinde kamuoyuna açıklayacağız. Raporumuzun sonuçlarını ve çözüm önerilerini yerel ve ulusal tüm paydaşlarımızla paylaşacağız. EGİAD olarak, gençlerin geleceğine yapılan yatırımın önemini vurgulamakta ve toplumda sosyal adaletin ve eşit fırsatların sağlanmasına katkıda bulunmak için çalışmalarımıza devam edeceğiz. Ziyadesiyle, bu çalışmanın bir başlangıç olduğunu belirtmek isteriz. Kamunun, özel sektörün ve sivil toplum kuruluşlarının destek ve işbirliği ile daha da güçlenerek, gençlerin potansiyellerini gerçekleştirebilecekleri uygun projeler ve programlar geliştirme yönündeki çabalarımızı sürdüreceğiz. Geleceğe dair umut dolu adımlar atarken, gençlerimizin başarılarına ve mutluluğuna odaklanmayı sürdüreceğiz.”